I. QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT TRONG DOANH NGHIỆP CÔNG NGHIỆP.
Caùc haøn
1. KHÁI NIỆM QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT
Quaù trình saûn xuaát laø quaù trình keát hôïp chaët cheõ cuûa ba yeáu toá :
a) Lao ñoäng cuûa con ngöôøi.
b) Tö lieäu lao ñoäng ( maùy moùc, thieát bò ….)
c) Ñoái töôïng lao ñoäng ( nguyeân vaät lieäu baùn thaønh phaåm )
Hay noùi caùch khaùc quaù trình saûn xuaát laø toång hôïp caùc quaù trình lao ñoäng, quaù trình coâng ngheä, quaù trình töï nhieân nhaèm laøm thay ñoåi hình daùng, chaát löôïng cuûa ñoái töôïng lao ñoäng ñeå taïo neân giaù trò söû duïng cuûa chuùng.
Quaù trình coâng ngheä: Laø quaù trình ngöôøi lao ñoäng tröïc tieáp söû duïng tö lieäu lao ñoäng ñeå laøm thay ñoåi hình daùng, kích thöôùc tính chaát lyù hoùa cuûa ñoái töôïng lao ñoäng ñeå taïo ra saûn phaåm.
QTCN giai ñoaïn coâng ngheä 1 böôùc coâng vieäc 1 ( NC 1)
Giai ñoaïn coâng ngheä 2 böôùc coâng vieäc 2 ( NC 2 )
Giai ñoaïn coâng ngheä 3 böôùc coâng vieäc 3 ( NC 3 ) v.v…
- Böôùc coâng ngheä ( coâng ngheä ) :
Khi xeùt böôùc coâng vieäc caàn phaûi caên cöù vaøo ba yeáu toá: lieân tuïc ñoái töôïng lao ñoäng vaø nôi laøm vieäc. neáu moät trong ba yeáu toá ñoù thay ñoåi thì böôùc coâng vieäc cuõng thay ñoåi.
Toå chöùc quaù trình saûn xuaát trong doanh nghieäp laø quaù trình phoái hôïp vaø boá trí caùc yeáu toá ñaàu vaøo saûn xuaát trong moät moái quan heä caân ñoái vaø hôïp lyù nhaèm ñaït hieäu quaû cao nhaát trong saûn xuaát.
- Caùc yeáu toá saûn xuaát : lao ñoäng ñoái töôïng lao ñoäng,tö lieäu lao ñoäng coâng ngheä vaø phöông phaùp quaûn lyù( ñaát ñai, tö baûn, lao ñoäng vaø quaûn lyù )
- Vôùi chi phí saûn xuaát cho tröôùc thì saûn xuaát sao cho ñaït ñöôïc saûn löôïng toái ña.
- Saûn xuaát vôùi moät saûn löôïng saûn phaåm ñònh tröôùc thì saûn xuaát sao cho chí phí thaáp nhaát.
2. YEÂU CAÀU CUÛA TOÅ CHÖÙC QUAÙ TRÌNH SAÛN XUAÁT
2.1.Tính tæ leä caân ñoái cuûa saûn xuaát
Saûn xuaát ñöôïc coi laø caân ñoái khi moái töông quan giöõa ba yeâu toá : lao ñoäng tö lieäu lao ñoäng ñöôïc xaùc laäp treân cô sôû keá hôïp chaët cheõ giöõa chuùng vôùi nhau khoâng chæ trong khoâng gian vaø ngay caû theo thôøi gian. Ví duï : Giöõa lao ñoäng vaø nguyeân vaät lieäu,giöõa lao ñoäng vaø maùy moùc thieát bò… giöõa caù khaâu saûn xuaát chính, saûn xuaát phuø trôï vaø phuïc vuïv.v… Neáu tæ leä naøy bò phaù vôõ thì caàn phaûi xaùc laäp moät caân ñoåi môùi.
2.2.Tính chuyeân moân hoùa
Yeâu caàu :
- Naêng suaát
- Chaát löôïng
2.3. Tính nhòp ñieäu
Laø phaûi ñaûm baûo quaù trình saûn xuaát phaûi hoaït ñoäng nhòp nhaøng theo moät nhòp saûn xuaát nhaát ñònh. Nhòp saûn xuaát laø tính töø khi keát thuùc saûn xuaát cho ñeán keát thuùc saûn phaåm keá tieáp. Theå hieän taát caû caùc khaâu saûn xuaát chính phuø trôï vaø phuïc vuï, saûn xuaát phuï.Khoâng ñeå tình traïng ñaõ ñeán luùc cheá taïo maø thieáu hoaëc khoâng coù nguyeân vaät lieäu,duïng cuï ñoà gaù…
2.4. Tính lieân tuïc
Laø böôùc coâng vieäc sau phaûi thöïc hieän khi böôùc coâng vieäc tröôùc keát thuùc, khoâng ñeå thôøi gian giaùn ñoaïn giöõa caùc böôùc coâng vieäc. Khoâng ñeå tình traïng thieát bò ngöøng hoaëc coâng nhaân nghó chôø vieäc.
2.5. Toå chöùc saûn xuaát sao cho löôïng toàn kho laø ít nhaát
Trong saûn xuaát coù theå ñöôïc döõ döôùi ba hình thöùc chuû yeáu: Nguyeân vaät lieäu saûn phaåm dôû dang vaø thaønh phaåm.
Caùc nhaø saûn xuaát luoân coù xu höôùng giaûm löôïng toàn kho xuoáng möùc thaáp nhaát nhaèm giaûm chi phí saûn xuaát trong khi ngöôøi tieâu duøng laïi mong muoán coù nhieàu haøng döï tröõ ñeå traùnh söï khan hieám veà, thieáu huït haøng. Nhieäm vuï cuûa doanh nghieäp laø phaûi tìm caùch xaùc ñònh ñöôïc soá löôïng haøng toàn kho toái öu vôùi chi phí toái thieåu nhaèm duy trì saûn xuaát ñeàu ñaën ñoàng thôøi ñaùp öùng kòp thôøi, ñuùng luùc nhu caàu khaùch haøng.
Doøng luaân chuyeån cuûa doøng toàn kho nhö sau :
|
Ngöôøi cung öùng
|
|
Toàn kho trong
cung öùng |
|
Toàn kho trong
Saûn xuaát |
|
Toàn kho trong
Tieäu |
|
|
|
Döï tröõ
|
|
Döï tröõ
|
|
Döï tröõ
|
|
Saûn phaåm vaø coâng vieäc dôû dang
|
|
Saûn phaåm trong kho nhaø maùy
|
|
Toàn kho cuûa ngöôøi baùn buoân
|
|
Toàn kho cuûa ngöôøi baùn leû
|
Nguyeân lieäu chính
Treân ñöôøng ñi
Baùn thaønh phaåm
treân ñöôøng ñi
Phuï tuøng thay theá
treân ñöôøng ñi
3. NOÄI DUNG CUÛA VIEÄC TOÅ CHÖÙC QUAÙ TRÌNH SAÛN XUAÁT :
Goàm :
- Toå chöùc khoâng gian cuûa quaù trình saûn xuaát
- Toå chöùc thôøi gian cuûa quaù trình saûn xuaát.
- Xaùc ñònh loaïi hình saûn xuaát.
- Thieát keá quy trình coâng ngheä phuø hôïp.
- Tieán haønh phaân coâng lao ñoäng theo coâng vieäc, theo quy trình coâng ngheä.
- Phaûi boá trí saép xeáp thieát bò heä thoáng nguyeân vaät lieäu.
- Toå chöùc phoái hôïp ñieàu haønh hoaït ñoäng cuûa heä thoáng saûn xuaát cho phuø hôïp.
- Tình toaùn chu kyø saûn xuaát vaø caùc bieän phaùp ruùt ngaén chu kyø saûn xuaát.
3.1. LOAÏI HÌNH SAÛN XUAÁT TRONG DOANH NGHIEÄP
Khaùi nieäm : Loaïi hình saûn xuaát laø ñaêc tính toå chöùc- kyõ thuaät cuûa saûn xuaát bieåu thò trình ñoä chuyeân moân hoùa nôi laøm vieäc,ñaëc tröng bôûi soá chuûng loaïi vaø tính oån ñònh ñoái töôïng cheá taïo nôi laøm vieäc.( trong kyõ thuaät loaïi hình saûn xuaát ñöôïc ñaùnh giaù baèng saûn phaåm, soá maët haøng,tính oån ñònh,trình ñoäc chuyeân moân hoùa cuûa coâng nhaân vaø thieát bò maùy moùc ).
Caên cöù vaøo chuûng loaïi vaø tính oån ñònh cuûa saûn phaåm maø chia laøm ba loaïi hình saûn xuaát :
- Haøng khoái
- Haøng loaït
- Ñôn chieác
- Loaïi hình saûn xuaát khoái löôïng lôùn
Do ñoù trình ñoä chuyeân moân hoùa treân nôi laøm vieäc raát cao, ngöôøi ta thöôøng söû duïng caùc duïng cuï chuyeân duøng coù naêng suaát cao, nhöõng phöông phaùp toå chöùc saûn xuaát tieân tieán vaø toå chöùc lao ñoäng khao hoïc. Nhôø coù quaù trình coâng ngheä oån ñònh neân coâng taùc haïch toaùn vaø chi phí saûn xuaát trong loaïi hình naøy ñöôïc tieán haønh khaù thuaän lôïi vaø ñaûm baûo ñoä chính xaùc lôùn, coâng vieäc taïi ñaây ñöôïc chuyeân moân hoùa saâu nhaèm thöïc hieän moät böôùc coâng vieäc do ñoù coù khaû naêng naâng cao naêng suaát lao ñoäng vaø haï giaù thaønh saûn phaåm.ñaây laø loaïi hình saûn xuaát tieân tieán vaø coù nhieàu öu ñieåm nhaát.
- Loaïi hình saûn xuaát haøng loaït
Trong loaïi hình saûn xuaát haøng loaït tuy thuoäc vaøo soá chuûng loaïi vaø soá löôïng cuûa moåi loaïi tieán haønh treân nôi laøm vieäc maø ngöôøi ta coù theå chia ra thaønh haøng loaït lôùn vaø haøng loaït nhoû.
Theo loaïi hình naøy quaù tình coâng ngheä treân nôi laøm vieäc thöôøng khoâng oån ñònh, trình ñoä chuyeân moân hoùa khoâng cao vaø tính lieân tuïc cuûa saûn xuaát thöôûng bò giaùn ñoaïn khi chuyeån saûn xuaát töø loaïi chi tieát naøy sang loaïi chi tieát khaùc do aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán möùc ñoä söû duïng coâng suaát cuûa thieát bò maùy moùc vaø naêng suaát lao ñoäng cuûa coâng nhaân.
- Loaïi hình saûn xuaát ñôn chieác
Quaù trình coâng ngheä cuûa loaïi hình saûn xuaát ñôn chieác hoaøn toaøn khoâng oån ñònh, nôi laøm vieäc mang tính chaát toång hôïp do ñoù ngöôøi ta boá trí maùy moùc thieát bò vaïn naêng söû duïng coäng nhaân vöøa gioûi moät ngheà vöøa bieát nhieàu ngheà.
Töø nhöõng hieåu bieát veà caùc loaïi hình saûn xuaát trong doanh nghieäp cho thaáy trình ñoä chuyeân moân hoùa cuûa doanh nghieäp, möùc ñoä phöùc taïp cuûa keát caáu saûn phaåm, quy moâ cuûa doanh nghieäp laø nhöõng nhaân toá quyeát ñònh ñeán loaïi hình saûn xuaát cuûa doanh nghieäp, song noùi nhö theá khoâng co nghóa laø tuyeät ñoái hoùa caùc nhaân toá noùi treân. Ñeå naâng cao loaïi hình saûn xuaát cuûa doanh nghieäp coâng nghieäp coù theå tieán haønh theo nhöõng phöông höôùng chuû yeáu sau ñaây :
- Môû roäng theo quan heä hôïp taùc trong lænh vöïc saûn xuaát giöõa caùc doanh nghieäp trong noäi boä ngaønh cuõng nhö göõa caùc ngaønh vôùi nhau .
- Môû roäng hôïp lyù quy moâ cuûa doanh nghieäp coâng nghieäp.
- Toå chöùc khoâng gian töùc laø boá trí maët baèng saûn xuaát, phaân xöôûng vaø caùc boä phaän saûn xuaát coù theå ñöôïc boá trí theo nguyeân taéc coâng ngheä, nguyeân taéc ñoái töôïng hoaëc nguyeân taéc keát hôïp.
- Boá trí maët baèng theo coâng ngheä hay coøn goïi laø boá trí theo chöùc naêng, coù nghóa laø ôû moãi phaân xöôûng hoaëc ngaønh chæ thöïc hieän 1 loaïi coâng ngheä nhaát ñònh, coù nhöõng maùy moùc, thieát bò cuøng loaïi. Teân cuûa phaân xöôûng hoaëc ngaønh ñöôïc goïi theo teân cuûa maùy moùc hoaëc phöông phaùp coâng ngheä : ví duï phaân xöôûng cô khí coù caùc ngaønh Tieän, Phay,Baøo.Coøn trong xí nghieäp coù Ñuùc, Reøn, Cô khí laép raùp; trong xí nghieäp may coù caét- May-hoaøn chænh ñoùng goùi; trong xí nghieäp in coù cheá baûn, in thaønh phaåm…
- Boá trí maët baèng theo ñoái töôïng( theo saûn phaåm ) coù nghóa laø boá trí theo daây chuyeàn saûn xuaát.thöôøng ñöôïc söû duïng coù quy moâ saûn xuaát lôùn vaø oån ñònh,moãi phaân xöôûng hay ngaønh cheá taïo moät loaïi saûn phaåm hay mot loaïi chi tieát nhaát ñònh.quaù trình cheá bieán keå töø khi ñöa nguyeân lieäu ngaønh phaûi tieán haønh nhieàu böôùc coâng vieäc khaùc nhau,caùc maùy moùc thieát bò ñöôïc xeáp theo quy trình coâng ngheä.Teân ngaønh phaân xöôûng hoaëc ngaønh ñöôïc theo teân saûn phaåm.Öu nhöôïc ñieåm cuûa hình thöùc boá trí maët baèng theo ñoái töôïng ñöôïc theå hieän döôùi ñaây :
| Öu ñieåm | Nhöôïc ñieåm |
| 1.Toác ñoä saûn xuaát ra thaønh phaåm cao 2.Chi phí saûn xuaát cho 1 ñôn vò saûn phaåm thaáp 3.Giaûm chi phí vaø thôøi gian huaán luyeän 4.Giaûm chi phí vaän chuyeån 5.Lao ñoäng vaø thieát bò ñöôïc söû duïng ôû möùc ñoä cao 6.Quy trình quy phaïm ñöôïc söû duïng chaët cheõ. 7. Thuaän tieän cho vieäc hoaïch toaùn mua haøng. |
1. Coâng vieäc ñôn ñieäu nhaøm chaùn. 2. Coâng nhaân coù kyõ naêng thaáp. 3. Heä thoáng khoâng linh hoaït khi caàn thay ñoåi saûn phaåm,quy trình coâng ngheä. 4. Heä thoáng deã bò daùn ñoaïn khi moät thieát bò trong daây chuyeàn bò hoûng hay moät coâng nhaân nghó vieäc. 5. Chi phí ñaàu tö ,baûo döôûng ñònh kyø cao. |
So vôùi nguyeân taéc coâng ngheä,nguyeân taéc ñoái töôïng coù nhieàu öu ñieåm hôùn.moåi saûn phaåm hoaëc chi tieát chæ caàn cheá bieán trong moät phaân xöôûng hoaëc ngaønh,ñöông di ñoäng cuûa saûn phaåm ñöôïc ruùt ngaèn do khoâng phaûi qua böôùc dao nhaân ôû kho trung gian tuy vaäy khoâng phaûi baát cöù xí nghieäp naøo cuõng coù theå caànc thieát xaây döïng theo nguyeân taéc naøy.nếu sản phẩm của xí nghiệp ổn định thì bố trí theo nguyện tắc này.Ngược lại ,nếu sản phẩm thay đổi luôn thì áp dụng theo nguyên tắc công nghệ lại có hiệu quả hơn.
Ñoái vôùi nhöõng xí nghieäp saûn xuaát saûn phaåm coù khoái löôïng lôùn,goám nhieàu chi tieát boá trí theo nguyeân taéc hoãn hôïp nhaèm keát hôïp lôïi duïng caû öu nhöôïc ñieåm cuûa cuûa caû hai nguyeân taéc treân .ñöông nhieân vieäc boá trí caùc boä phaän saûn xuaát theo nguyeân taéc naøo phaûi xeùt ñeán nhieàu caên cöù. Sao cho ñöôùc tính naêng ñoäng chuyeån ñoåi maët haøng saûn xuaát theo nghuyeân taéc naøo phaûi xeùt ñeán nhieàu caên cöù,sao cho ñöôïc tính naêng ñoäng chuyeån ñoåi maët haøng saûn xuaát,kòp thôøi thích öùng vôùi yeâu caàu thò tröôøng.
4. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP TOÅ CHÖÙC QUAÙ TRÌNH SAÛN XUAÁT
Phöông phaùp toå chöùc saûn xuaát theo daây chuyeàn.
Phöông phaùp toå chöùc saûn xuaát theo nhoùm.
Phöông phaùp toå chöùc saûn xuaát theo ñôn chieác.
- Phöông phaùp toå chöùc saûn xuaát theo daây chuyeàn
- Quy trình coâng ngheä ñöôïc phaân chia theo nhieàu böôùc coâng vieäc coù trình töï hôïp lyù nhaát.
- Thôøi gian gia coâng ôû moåi böôùc coâng vieäc baèng nhau hoaëc laäp thaønh quan heä boäi soá vôùi thôøi gian ôû böôùc coâng vieäc lôùn nhaát treân daây chuyeàn.
- Toå chöùc saûn xuaát ñaït ñöôïc hai ñaëc ñieåm treân thì ñaûm baûo tình lieân tuïc cuûa quaù trình saûn xuaát veà hai phöông dieän :
- Traùnh tình traïng öù ñoïng saûn phaåm taïi caùc nôi laøm vieäc.
Aùp duïng phöông phaùp toå chöùc saûn xuaát theo daây chuyeàn coù theå cho moät vaøi boä phaän hoaëc taát caû caùc boä phaän saûn xuaát cuûa doanh nghieäp.
- phöông phaùp toå chöùc saûn xuaát ñôn chieác
Saûn phaåm chæ ñöôïc tieàn haønh khoâng laëp laïi .Neáu coù laëp laïi trong saûn xuaát thì khoâng theå bieát tröôùc saûn phaåm seõ ñöôïc laëp laïi luùc naøo.
Laø phöông phaùp toå chöùc saûn xuaát ñaëc tröng cho caùc doanh nghieäp coù loaïi hình saûn xuaát ñôn chieác vaø haøng loaït nhoû.
Ñaëc ñieåm :
- Nôi laøm vieäc khoâng ñöôïc chuyeân moân hoùa,thieát bò vaïn naêng,ñöôïc boá trí theo töøng nhoùm theo nguyeân taéc coâng ngheä .
- Ñöôøng ñi cuûa saûn phaåm daøi,saûn phaåm dôû dang vaø chieám nhieàu dieän tích xöôûng,thôøi gian chu kyø saûn xuaát thöôøng bò keùo daøi.
- Söû duïng coâng nhaân gioûi moät ngheà,bieát nhieàu ngheà.
- BIEÄN PHAÙP RUÙT NGAÉN CHU KYØ SAÛN XUAÁT
- Nhoùm bieän phaùp kyõ thuaät : öùng duïng tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät vaøo saûn xuaát caûi tieán kyõ thuaät vaø hoaøn thieän coâng ngheä nhaèm ruùt ngaén caùc boä phaän thôøi gian caáu thaønh trong caùc chu kyø saûn xuaát.
- Nhoùm bieän phaùp veà maët toå chöùc :
- Caùc phöông thöùc phoái hôïp caùc böôùc coâng vieäc :
- Phöông thöùc tuaàn töï
- Phöông thöùc song song
- Phöông thöùc saûn xuaát hoãn hôïp
6. ÑÒNH MÖÙC KINH TEÁ - KYÕ THUAÄT TRONG DOANH NGHIEÄP
6.1. Caùc khaùi nieäm
Khaùi nieäm ñònh möùc kinh teá kyõ thuaät laø ñònh möùc löôïng lao ñoäng soáng vaø lao ñoäng quaù khöù bieåu hieän baèng thôøi gian lao ñoäng,baèng giaù trò hoaëc hieän vaät ñöôïc pheùp söû duïng ñeå saûn xuaát moät ñôn vò saûn phaåm hay thöïc hieän moät khoái löôïng coâng vieäc theo tieâu chuaån chaát löôïng quy ñònh,theo quy trình coâng ngheä hôïp lyù,trong nhöõng ñieàu kieän trang bò kyõ thuaät,toå chöùc saûn xuaát vaø trình ñoä quaûn lyù cuûa thôøi kyø keá hoaïch.
- Lao ñoäng soáng : phaàn hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñi vaøo saûn phaåm.
- Lao ñoäng quaù khöù : phaàn tö lieäu lao ñoäng vaø ñoái töôïng lao ñoäng ñi vaøo saûn phaåm.
- Ñònh möùc kinh teá kyõ thuaät goàm :
- Ñònh möùc lao ñoäng.
- Ñònh möùc söû duïng nguoàn nguyeân vaät lieäu.
- Ñònh möùc söû duïng nguoàn nguyeân vaät lieäu.
- Vai troø cuûa ñònh möùc kinh teá kyõ thuaät trong cô cheá quaûn lyù môùi
- Ñoái vôùi quaû lyù vó moâ
- Vai troø cuûa ñònh möùc kinh teá kyõ thuaät trong cô cheá quaûn lyù môùi
Đieàu tieát neàn kinh teá thò tröôøng baèng chính saùch thueá,laõi suaát,tyû giaù,…
xaùc laäp heä thoáng tieâu chuaån chaát löôïng saûn phaåm haøng hoùa duùp nhaø nöôùc ñaùnh giaù chaát löôïng saûn phaåm haøng hoùa ñöa ra thò tröôøng nhaèm toân troïng quyeàn lôïi ngöôøi lao ñoäng.
- Ñoái vôùi quaûn lyù vó moâ
Caên cöù tính toaùn xaây döïng keá hoaïc kinh teá.
Coâng cuï ñieàu haønh saûn xuaát .
Caên cöù ñeå tính toaùn khi doanh nghieäp kyù hôïp ñoàng vôùi ñôn vò kinh teá khaùc.
Haïch toaùn giaù thaønh saûn phaåm.
- Ñònh möùc lao ñoäng trong doanh nghieäp
- Ñònh möùc lao ñoäng laø löôïng lao ñoäng soáng caàn thieát ñöôïc quy ñònh ñeå hoaøn thaønh moät ñôn vò saûn phaåm hay moät khoái löôïng coâng vieäc theo ñuùng tieâu chuaån chaát löôïng trong nhöõng ñieàu kieän cuï theå cuûa kyø keá hoaïch .
- Ñònh möùc lao ñoäng goàm 3 phaàn ñònh möùc :
- Ñònh möùc thôøi gian lao ñoäng ( Dt) laø löôïng thôøi gian caàn thieát saûn xuaát moät ñôn vò saûn phaåm hay moät khoái löôïng coâng vieäc theo tieâu chuaån chaát löôïng quy ñònh trong nhöõng ñieàu kieän cuï theå cuûa kyø keá hoaïch.
- Ñònh möùc saûn löôïng (Ds) laø löôïng saûn phaåm ( coâng vieäc ) ñöôïc quy ñònh phaûi hoaøn thaønh trong moät ñôn vò thôøi gian theo tieâu chuaån chaát löôïng trong nhöõng ñieàu kieän cuï theå cuûa kyø keá hoaïch.
- Ñònh möùc phuïc vuï (Dpv) laø soá löôïng maùy moùc ñöôïc quy ñònh cho moät hoaëc moät nhoùm ngöôøi lao ñoäng phuïc vuï trong moät ñôn vò thôøi gian theo ñuùng tieâu chuaån chaát löôïng quy ñònh trong ñieàu kieän cuï theå cuûa kyø keá hoaïch.
- Muïc ñích cuûa vieäc xaây duïng ñònh möùc lao ñoäng
- Laøm cô sôû ñeå xaây döïng heä thoáng tieàn löông .
- Nhaèm nghieân cöùu tình hình söû duïng thôøi gian lao ñoäng cuûa ngöôøi coâng nhaân ñeå ñeà caùc bieän phaùp laøm taêng naêng suaát lao ñoäng.
II. TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT VAØ ÑÒNH MÖÙC KYÕ THUAÄT
CAÙC COÂNG VIEÄC HAØN
A. TOÅ CHÖÙC CAÙC COÂNG VIEÄC HAØN
I. BOÁ TRÍ THIEÁT BÒ HAØN
- Khi cheá taïo caùc keát caáu theùp baèng haøn chuû yeáu ñöôïc tieán haønh trong caùc nhaø xöôûng vaø caù bieät coù theå treân nhöõng giaù keâ traàn trong caùc phaân xöôûng.
- ÔÛ nhaø maùy, thuaän tieän hôn caû laø söû duïng haøn töï ñoäng vaø haøn thuû coâng baèng tay vôùi ñoâ saâu noùng chaûy lôùn. Ñoái vôùi caùc xí nghieäp lôùn khi cheá taïo caùc saûn phaåm cuøng loaïi ñöôïc phaân chia thaønh nhöõng khu vöïc rieâng giaønh cho vieäc laép raùp vaø haøn, ñoàng thôøi trang bò ñaày ñuû caùc giaù keâ, maùy ñaûo phoâi haøn vaø nhieàu duïng cuï gaù laép khaùc.
- Boá trí thieát bò haøn trong caùc nhaø xöôûng keát caáu kim loaïi coù theå taäp trung, töøng nhoùm vaø ñôn leû. Daïng ñaàu tieân ñöôïc söû duïng trong caùc nhaø xöôûng khoâng lôùn, khoaûng caùch lôùn nhaát töø traïm ñeán buoàng maùy khoâng quaù 30 – 40m.
- Phoå bieán hôn caû laøboá trí thieát bò haøn thaønh töøng nhoùm, moãi nhoùm coù theå töø 3 ñeán 6 maùy. Caùch boá trí naøy thích hôïp vôùi caùc xöôûng haøn vöøa vaø lôùn. Caùc maùy haøn ñöôïc boá trí doïc theo töôøng giöõa caùc coät vaø ñoàng thôøi trong caùc goùc nha øsao cho chuùng chieám dieän tích xöôûng caøng beù caøng toát.
- Boá trí caùc maùy haøn ñôn leû ñeå haøn tay söû duïng trong caùc nhaø xöôûng keát caáu kim loaïi khi choã haøn phaân taùn xa vaø haøn caùc saûn phaåm beù ñoàng loaït.
- Ñieàu ñaëc bieät chuù yù trong khi boá trí thieát bò haøn laø phaûi traùnh tai naïn veà ñieän cho ngöôøi vaø khoâng ñaët maùy gaàn nguoàn nhieät cao. Maùy phaûi ñaûm baûo khoaûng caùch vôùi töôøng ít nhaát 3m giöõa caùc maùy caùch nhau ít nhaát 8m (hai meùp maùy).
- Khi ñaët maùy ngoaøi trôøi phaûi che möa, choáng aåm. Ñoái vôùi caùc thieát bò duøng ñeå haøn vaø caét hôi nhö maùy sinh khí, bình oâxy v.v... Phaûi boá trí caùch xa choã haøn hoaëc nguoàn löûa ít nhaát 10m hoaëc coù töôøng ngaên.
II. TOÅ CHÖÙC NÔI LAØM VIEÄC VAØ LAO ÑOÄNG CUÛA NGÖÔØI THÔÏ HAØN.
Moät trong nhöõng nguyeân nhaân ñeå taêng naêng suaát lao ñoäng haøn laø toå chöùc nôi laøm vieäc vaø lao ñoäng cuûa ngöôøi thôï haøn phaûi khoa hoïc.
Coâng nhaân haøn vaø caét tröôùc khi vaøo laøm vieäc caàn phaûi tìm hieåu noäi dung kinh teá – kyõ thuaät phaàn coâng vieäc do mình ñaûm nhieäm nhö baûn veõ, phieáu coâng ngheä v.v...
Trong phieáu coâng ngheä trình baøy baûn veõ boá trí caùc moái haøn, kích thöôùc cuûa chuùng, cheá ñoäâ haøn vaø caùc ñieàu kieän khaùc nhaèm tieán haønh chính xaùc quùa trình haøn. Ngöôøi toå tröôûng caàn höôùng daãn ngöôøi thôï haøn veà trình töï haøn vaø cheá ñoä coâng taùc. Ngoaøi ra ngöôøi thôï haøn caàn phaûi ñaûm baûo ñaày ñuû taát caû nhöõng duïng cuï ñoà ngheà vaø nguyeân vaät lieäu caàn thieát phuïc vuï trong ngaøy. Thieát bò vaø duïng cuï caàn phaûi toát, thöôøng xuyeân kieåm tra vaø söûa chöõa.ÔÛ nhöõng nôi laøm vieäc coá ñònh caàn phaûi trang bò tuû ñeå baûo quaûn duïng cuï, que haøn, baûn veõ, v.v... Caùc duïng cuï gaù laép, caùc baøn haøn ñeå phuïc vuï cho coâng taùc laép raùp haøn. Taát caû caùc duïng cuï phaûi ñeå cho goïn gaøng ngaên naép vaø deã thaáy.Ñoái vôùi nhöõng nôi haøn nhöõng saûn phaåm naëng, coàng keành phaûi trang bò caùc thieát bò naâng vaø caùc maùy ñaûo phoâi haøn.
Ñieàu ñaùng chuù yù laø nôi laøm vieäc cuûa ngöôøi thôï haøn phaûi thaät an toaøn. Khi ngöôøi thôï haøn phaûi haøn trong noài hôi, thuøng chuùa, oáng daãn, haàm kín caàn phaûi ñaûm baûo ñaày ñuû aùnh saùng vaø heä thoáng thoâng gioù ñeå thaûi khí ñoäc ra ngoaøi; khi haøn treân cao phaûi coù giaøn giaùo vaø daây an toaøn, ñoàng thôøi phaûi cung caáp ñaày ñuû quaàn aùo baït, giaøy da, gaêng tay, kính haøn , maët naï, v.v...
B. ÑÒNH MÖÙC KYÕ THUAÄT HAØN VAØ CAÉT
I. XAÙC ÑÒNH THÔØI GIAN HAØN VAØ CAÉT
1. Ñònh möùc thôøi gian bao goàm caùc yeáu toá sau
Thôøi gian chuaån bò: ñoù laø thôøi gian tính toaùn ñoái vôùi loaïi saûn phaåm keå caû thôøi gian nhaän nhieäm vuï, höôùng daãn, tìm hieåu coâng vieäc, chuaån bò duïng cuï gaù laép, maùy haøn ,moû haøn, giao coâng vieäc.
Thôøi gian cô baûn: Ñoù laø thôøi gian tính toaùn ñoái vôùi chi tieát ñaõ cho hoaëc ñoái vôùi 1m haøn hoaëc caét; chæ tieán haønh trong quaù trình haøn vaø caét, keå caû thôøi gian nung noùng kim loaïi luùc baét ñaàu coâng vieäc.
Thôøi gian phuï. Ñoù laø thôøi gian tính toaùn ñeå thay que haøn, xem moái haøn, laøm saïch caïnh meùp, laøm saïch moái haøn khoûi xæ vaø gioït kim loaïi baén toùe, laép ñaët vaø thu doïn saûn phaåm, chuyeån choã töø vò trí naøy sang vò trí khaùc v.v...
Thôøi gian cô baûn phuï thuoäc vaøo daïng saûn xuaát vaø beà daøy cuûa kim loaïi vaät haøn, doøng ñieän, coâng suaát moû haøn, phöông phaùp haøn, vò trí moái haøn trong khoâng gian vaø khaû naêng tay ngheà cuûa ngöôøi thôï haøn. Khi caét thôøi gian cô baûn phuï thuoäc vaøo beà daøy cuûa kim loaïi caét.
Ñeå tính thôøi gian chung ñoái vôùi haøn, ñaàu tieân caàn phaûi tìm thôøi gian cô baûn theâm vaøo ñoù caùc chi phí thôøi gian phuï. Vieäc toå chöùc lao ñoäng vaø nôi laøm vieäc caøng toát thì chi phí thôøi gian phuï caøng ít, naêng suaát lao ñoäng ngöôøi thôï haøn caøng cao.
Thôøi gian cô baûn (tính baèng giôø) khi haøn hoà quang ñöôïc xaùc ñònh baèng hai ñaïi löôïng chuû yeáu: Soá löôïng kim loaïi noùng chaûy (tính baèng gam) vaû heä soá noùng chaûy KH (tính baèng g/A.h). Ñeå xaùc ñònh toác ñoä haøn duøng coâng thöùc:
v = KH.I/7,85.F cm/h (1)
Neáu kyù hieäu moán haøn laø L (cm), thôøi gian haøn laø t (h), thì toác ñoä haøn v seõ baèng:
v= L/t cm/h (2)
Töø ñoù thôøi gian haøn baèng t = L/v
Töø coâng thöùc (1) vaø(2) suy ra: t = 7,85.F.L/KH.I (3)
Tích cuûa dieän tích moái haøn F (cm2) vôùi chieàu daøi moái haøn L (cm) vaø khoái löôïng rieâng cuûa kim loaïi noùng chaûy G (g).
G = 7,85 . F. L (4)
Luùc ñoù coâng thöùc (3) ñeå haøn caùc moái haøn trong vò trí haøn saáp seõ coù daïng:
t = G/KH.I (5)
Löôïng kim loaïi noùng chaûy G ñöôïc tính toaùn theo caùc baûng phuø hôïp vôùi maët caét cuûa moái haøn vaø chieàu daøi cuûa chuùng. Dieän tích maët caét ngang cuûa moái haøn tính toaùn theo caùc baûn veõ cuûa caùc lieân keát haøn. Trong thöïc teá thöôøng söû duïng caùc baûng coù saün ñeå tính möùc thôøi gian haøn, trong baûng ñaõ tính tröôùc troïng löôïng kim loaïi chaûy cho moät ñôn vò meùt daøi cuûa moái haøn trong caùc phöông phaùp vaùt meùp haøn khaùc nhau vaø beà daøy khaùc nhau cuûa kim loaïi moái haøn.
Khi haøn moái haøn ñöùng, thôøi gian tính theo coâng thöùc (5) caàn taêng leân 25%, khi haøn moái haøn ngang taêng leân 30% vaø khi haøn moái haøn traàn taêng leân 60%.
Thôøi gian chuaån bò, thôøi gian phuï khi haøn hoà quang tay chieám töø 30 ñeán 50% thôøi gian cô baûn neáu haøn trong ñieàu kieän nhaø xöôûng; töø 40 ñeán 60% neáu haøn laép raùp ôû coâng tröôøng.
Khi haøn töï ñoäng döôùi thuoác haøn, toác ñoä haøn v laø ñaïi löôïng chuû yeáu. Töø coâng thöùc (2) thôøi gian haøn töï ñoäng cuûa moái haøn chieàu daøi L seõ baèng:
t = L/v (h)
2. Thôøi gian phuï khi haøn töï ñoäng (ñieàu chænh cheá ñoä vaø thao taùc saûn phaåm v.v...) chieám töø 10 ñeán 30% thôøi gian haøn cô baûn.
Thôøi gian cô baûn khi haøn tính theo coâng thöùc:
t = K. s (ph/m)
Trong ñoù: s – laø beà daøy cuûa kim loaïi haøn ,mm. K – laø heä so,á phuï thuoäc vaøo kim loaïi haøn.
- Ñoái vôùi theùp ít caùcbon K = 4 ñeán 5.
- Ñoái vôùi theùp hôïp kim, gang, ñoàng thanh vaø ñoàng ñoû K = 6.
- Ñoái vôùi ñoàng K = 3,5
- Ñoái vôùi nhoâm vaø hôïp kim cuûa noù K = 4.
Thôøi gian cô baûn khi haøn theùp ít caùcbon coù theå choïn theo baûng XIV-44.
Baûng Thôøi gian cô baûn haøn theùp ít cacbon
| Daïng haøn | Thôøi gian cô baûn haøn (ph) caùc taám daøy (mm) | ||||||||
| 0,5 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 8 | 10 | |
| - gaáp meùp caùc caïnh, khoâng coù kim loaïi phuï... - Giaùp moái khoâng vaùt meùp, moät phía. - Giaùp moái goùc vaùt 35o, moät phía |
4 - - |
- 9 - |
- 10 - |
- 11 - |
- 12 - |
- 14 20 |
- - 25 |
- - 30 |
- - 50 |
Ñoái vôùi ñieàu kieän vaø daïng haøn khaùc, caùc con soá cuûa baûng treân caán thieát phaûi nhaân vôùi heä soá sau ñaây:
- Ñoái vôùi moái haøn ñöùng 1,2
- Ñoái vôùi moái haøn traàn 1,6
- Ñoái vôùi moái haøn phaûi 0,85
- Ñoái vôùi moái haøn theùp hôïp kim 1,2
- Ñoái vôùi moái haøn ñoàng 0,85
- Ñoái vôùi moái haøn ñoàng thanh vaø ñoàng ñoû 0,7
- Ñoái vôùi moái haøn nhoâm vaø hôïp kim cuûa noù 0,6
Thôøi gian cô baûn khi caét baèng oâxy tính theo coâng thöùc:
t = L/v (ph)
Trong ñoù: L – chieàu daøi caét (mm)., v – toác ñoä caét (mm/ph).
Toác ñoä caét phuï thuoäc vaøo phöông phaùp caét vaø coù theå laáy theo baûng XIV-45. Baûng . Cheá ñoä caét baèng moû.
| Chæ tieâu | Cheá ñoä caét theùp ít caùc bon, chieàu daøy (mm) | |||||
| 5 | 25 | 50 | 100 | 200 | 300 | |
| Soá moû haøn phía trong. Soá moû haøn phía ngoaøi AÙp löïc oâxy (at). Tieâu hoùa oâxy (m3/h) Tieâu hao Axeâtylen (m3/h) Chieàu roäng caét (mm) Toác ñoä caét (mm/ph) |
1 1 3 2,5 0,6 2 – 2,5 556 |
2 1 4 5,2 0,7 2,5 – 3,5 370 |
3 1 6 8,5 0,8 3,5 – 4,5 260 |
4 2 8 18,5 1 4,5 – 7 165 |
5 2 11 35,5 1,1 7 – 10 105 |
5 2 14 42 1,2 10 – 15 80 |
Thôøi gian chi phí ñeå ñoát noùng kim loaïi trong ñieåm ñaâu ôû vieàn meùp khi öùng duïng khí axeâtylen chieám: ñoái vôùi theùp daøy 10 ñeán 20mm laø 5ñeán 10 (s), ñoái vôùi theùp daøy töø 20 ñeán 100mm laø 7 ñeán 25 (s), theùp daøy 100 ñeán 200mm laø 25 ñeán 40 (s). Khi caàn daàu löûa caàn taêng thôøi gian naøy leân 30%; khi duøng caùc chaát khí khaùc thay theá axeâtylen thì taêng leân 40% - 60%.
II. XAÙC ÑÒNH TIEÂU HAO ÑIEÄN NAÊNG, QUE HAØN ,THUOÁC HAØN VAØ KHÍ:
- Tieâu hao ñieän naêng
Khi haøn tay baèng doøng ñieän xoay chieàu moät pha töø bieán theá haøn moät traïm 3,5 – 3,8 KW/h .
Khi haøn döôùi tuoác haøn moät daây haøn vôùi doøng xoay chieàu 3 – 3,5 KW/h.
Khi haøn moät traïm baèng hoà quang ba pha 2,65 – 3 KW/h .
Khi haøn baèng doøng ñieän moät chieàu töø boä ñoåi ñieän haøn moät traïm ôû 60V, 8– 9 KW/h
Khi ...................................................................................................40V, 5–5,5 KW/h
- Tieâu hao que haøn vaø daây haøn
Khi haøn döôùi thuoác haøn söï tieâu hao daây haøn coù theå tính baèng caùch sau: tính khoái löôïng cuûa kim loaïi noùng chaûy caên cöù töø caùc kích thöôùc hình hoïc cuûa moái haøn, sau ñoù coäng theâm 2% giaù trò tính ñöôïc.
Ñeå ñôn giaûn caùch tính soá löôïng km loaïi moái haøn noùng chaûy khi haøn giaùp moái coù theå tính theo coâng thöùc sau.
G = C.s2
Trong ñoù: G – khoái löôïng kim loaïi noùng chaûy (g) ñoái vôùi 1m cuûa moái haøn
C – Heä soá
s – beà daøy kim loaïi vaät haøn.
Giaù trò cuûa heä soá C laáy theo baûng döôùi.
Khi haøn ñeå xaùc ñònh söï tieâu hao toaøn phaàn cuûa daây haøn, ñoái vôùi giaø trò nhaän ñöôïc cuûa G, caàn coäng theâm 10 – 15% do maát maùt vì chaùy vaø baén toùe.
Baûng Giaù trò cuûa heä soá C khi haøn giaùp moái
| Kim loaïi | Beà daøy (mm) | Chuaån bò moái haøn | Heä soá C |
| Theùp - - - Ñoàng - Ñoàng thanh - Nhoâm - |
< 5 > 5 > 5 > 5 < 4 > 4 < 4 > 4 < 4 > 4 |
Khoâng vaùt meùp Vaùt 45o -35o -30o khoâng vaùt meùp Vaùt 45o khoâng vaùt meùp Vaùt 45o khoâng vaùt meùp Vaùt 45o |
12,0 10,0 8,0 7,0 18,0 14,0 16,0 13,0 6,5 4,5 |
Töø baûng treân Ta tìm ñöôïc giaù trò C = 14.
Luùc ñoù G = 14 x 102 = 1400g treân 1m moái haøn hoaëc 1,4 kg treân 1m moái haøn.
Ñoàng thôøi tính caû söï maát maùt do chaùy hao vaø baén toùe laø 10%, chuùng ta seõ tìm löôïng tieâu hao toaøn phaàn cuûa daây haøn: 1,4 x 1,1 = 1,54 kh/m.
Coâng nhaân haøn vaø caét hôi caàn phaûi tieát kieäm oâxy axeâtylen hoaëc caùc khí chaùy khaùc, daây haøn phuï: khoâng ñöôïc vöôït möùc ñaõ ñeà ra, ñoàng thôøi trong cuøng thôøi gian ñoù phaûi ñaûm baûo chaát löôïng haøn vaø caét toát.
- Tieâu hao thuoác haøn
- Tieâu hao caùc khí
. Ví duï: Ñeå haøn ñoàng thanh daøy 10mm, coâng suaát ngoïn löûa baèng: 10 x 100 = 1000 lít khí axeâtylen trong 1 giôø.
Tính ra phuùt: (1000 x 16,6)/60 lít/phuùt
Thôøi gian cô baûn ñeå haøn 1m moái haøn theo baûng XIV-46 seõ laø b x 0,7 = 35 phuùt. Vì vaäy löôïng tieâu hao axeâtylen seõ laø: 16,6 x 35 x 1,05 = 610 lít/m.
Löôïng tieâu hao oâxy vaø axeâtylen ñeå caét xaùc ñònh theo baûng caùc cheá ñoä caét ñoái vôùi kim loaïi chieàu daøy ñaõ cho Baûng Treân..
Tin tức khác
- DÂY HÀN LÕI THUỐC TỰ BẢO VỆ VÀ KHÔNG TỰ BẢO VỆ (26-11-2022)
- PHÂN LOẠI PHƯƠNG PHÁP HÀN (11-10-2019)
- VAI TRÒ CỦA ROBOT VỚI NGÀNH HÀN CỦA VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ HỘI NHẬP NỀN CÔNG NGHIỆP 4.0 (20-12-2018)
- CÔNG NGHỆ HÀN SAW (29-09-2018)
- MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ KH & KT HÀN (09-08-2018)
- Thuật ngữ mối hàn (09-08-2018)
